دندان عقل یا دندان آسیاب بزرگ (مولر) سوم که در اواخر دهه دوم یا اوایل دهه سوم زندگی رویش پیدا می کند و آخرین دندانی است که در پروسه رویش در دهان ظاهر می شود.

در صورتیکه کاملا رویش یافته و سالم باشد می تواند مفید بوده ولی اغلب اوقات در قوس دندانی قرار نگرفته و یا کاملا نهفته یا نیمه نهفته باقی می ماند و نیاز به خارج کردن دارد. در صورتیکه دندان عقل رویش پیدا نکند می تواند در زوایای مختلف قرار گرفته و عمق نهفتگی نیز نسبت به دندان مجاور متفاوت باشد، بر این اساس طبقه بندی های متنوعی برای میزان سختی در خارج کردن دندان عقل نهفته شکل گرفته است.

در صورتیکه دندان عقل نیمه رویش یافته باشد می تواند باعث نفوذ باکتریها به اطراف دندان شود و ایجاد عفونت، درد، تورم، محدودیت در باز کردن دهان و بی حالی عمومی کند. این عارضه اصطلاحا پری کرونیت نام دارد و با خارج کردن دندان عقل نیمه رویش یافته بهبود می یابد. همچنین دندان عقل نیمه رویش یافته به علت دشواری در رعایت بهداشت (مسواک و نخ دندان) در ناحیه مستعد پوسیدگی های وسیع است که هم دندان عقل و هم دندان مجاور آن را درگیر می کند.

به همین دلیل در سال های پایانی سن رشدی فرد، نیاز به تهیه رادیوگرافی پانورامیک از دندان هاست تا از حضور یا عدم حضور و نیز موقعیت قرارگیری دندان عقل آگاهی پیدا کنیم، چرا که در مواقعی جوانه دندان عقل به طور ژنتیکی غایب است.

توصیه اغلب دندانپزشکان و جراحان خارج کردن دندان عقل حتی قبل از بروز مشکل می باشد. با این کار از درمانهای پیچیده تر جراحی در آینده جلوگیری به عمل می آید. همچنین خارج کردن دندان عقل هنگامی که فرد جوانتر است، ریشه های دندان عقل به طور کامل تشکیل نشده است و استخوان تراکم کمتر و ارتجاعیت بیشتری دارد راحت تر از سنین بالا است. دندان عقلی که کاملا رویش یافته باشد همانند سایر دندانها خارج می شود ولی اگر دندان زیر بافت نرم لثه یا استخوان قرار گرفته باشد(نهفته)، برای خارج کردن نیاز به برش لثه و برداشت استخوان خواهد بود و گاهی بسته به زاویه نامناسب دندان نیاز است که دندان را به بخش های کوچکتری تقسیم کرده تا از برداشت بیش از حد استخوان فکین اجتناب گردد. هنگام خارج کردن دندان عقل علاوه بر کنترل درد، در صورتیکه فرد اضطراب مضاعفی داشته باشد می توان از آرامبخشی هوشیارانه، آرامبخش های خوراکی و یا تزریقی بهره برد. بعد از خارج کردن دندان عقل . سرعت بهبودی ناحیه به درجه سختی خارج کردن دندان بستگی دارد.

عوارض ۲۴ ساعت اول بعد از جراحی:

• خونریزی
• درد
• تورم و کبودی صورت
• محدودیت در باز کردن دهان و تغذیه

عوارض بالقوه بعد از خارج کردن دندان عقل:

• حفره خشک(Dry Socket): یک عارضه شایع که به دلیل عدم تشکیل یا ماندگاری لخته خونی در حفره کشیده شده رخ می دهد. در نتیجه ترمیم با تاخیر انجام می شود. این عارضه اغلب ۳-۴ روز بعد از جراحی شروع می شود و علامت اصلی آن درد متوسط تا شدید و بوی بد دهان است.این عارضه غیرعفونی است و نیازی به آنتی بیوتیک نداشته و با قرار دادن دارو در حفره توسط دندانپزشک و تکرار آن در صورت لزوم درمان می شود.
• بد حسی(Paresthesia): عارضه ناشایعی بعد از خارج کردن دندان عقل است و زمانی رخ می دهد که دندان در مجاورت نزدیک با عصب آلوئولار تحتانی قرار گرفته باشد و هنگام خارج کردن دندان به عصب آسیب وارد شده که می تواند منجر به بدحسی در زبان، لب یا چانه برای چندین روز،هفته، ماه یا مادام العمر گردد.